Η Σκωτία βρίσκεται στα Βορειοδυτικά όρια της Ευρώπης, ενώ η Μάνη στα νοτιοανατολικά όρια της Γηραιάς Ηπείρου. Ευθεία γραμμή, χωρίζουν τις δυο αυτές ιστορικές περιοχές, περίπου 3.000 km. Η πρώτη, η Σκωτία υπήρξε για αιώνες ένα ισχυρό βασίλειο. Η δεύτερη, η Μάνη υπήρξε για μερικές δεκαετίες μια μικρή ημιαυτόνομη ηγεμονία μέσα στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα. Κατά τον 18ο αιώνα η Σκωτία είχε πληθυσμό που ανερχόταν περίπου στους 1.500.000 κατοίκους, ενώ η Μάνη είχε 40.000 ως 70.000 κατοίκους την ίδια εποχή.
Η Σκωτία χωρίζεται σε Highlands και Lowland, ενώ η Μάνη σε Έξω και Μέσα Μάνη.
Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η Σκωτία αποτελούσε τη μεγαλύτερη βάση του λεγόμενου «ελεύθερου κόσμου» για την αποστολή στρατιωτών και εφοδίων στην Ευρώπη. Την ίδια εποχή στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Μάνης στα διεθνή ύδατα υπήρχε μόνιμα ένα μεγάλο αγκυροβόλιο για τον σοβιετικό στόλο.
Η Σκωτία περιβάλλεται από πολλά νησιά, η Μάνη όχι. Η δυναμικότητα των κοινωνιών των δυο αυτών τόπων έδωσε στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ελλάδα σημαντικό αριθμό πρωθυπουργών. Στη Μεγάλη Βρετανία ας θυμηθούμε μόνο τους τρείς τελευταίους: Antony Blair, Gordon Brown, David Cameron, ήταν όλοι Σκώτοι.
Στην Ελλάδα, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, οποίος σημείωσε ρεκόρ στην εκλογή του ως Πρωθυπουργού, οι Κυριακούλης και Στυλιανός Μαυρομιχάλης και ο Τζαννής Τζαννετάκης κατάγονταν από τη Μάνη.
Στη Σκωτία, τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν στα σχολειά μέχρι το 1919, ενώ τα λατινικά μέχρι τη δεκαετία του ΄60. Δεν ήταν δυνατόν μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου να εισαχθεί φοιτητής στα Σκωτσέζικα Πανεπιστήμια αν δεν ήξερε αρχαία ελληνικά και τούτο διότι εθεωρείτο ότι ο επιστήμονας έπρεπε να έχει μια ευρύτερη καλλιέργεια και όχι απλώς μια ειδίκευση που θα τον διευκόλυνε στον επαγγελματικό του βίο.
Τι άλλα κοινά μπορεί να έχουν, λοιπόν, οι δυο αυτοί τόποι που απέχουν τόσο πολύ μεταξύ τους;
Πρώτα απ’ όλα η οργάνωση τους σε πατριές.«Clans» ονομάζονται οι πατριές στη Σκωτία, η λέξη που προέρχεται από την αρχαία τοπική διάλεκτο Gaelic. Η λέξη αυτή σημαίνει παιδί.
Οι Σκωτικές πατριές (σήμερα είναι περίπου 300) διακρίνονται για τους στενούς δεσμούς που έχουν τα μέλη τους μεταξύ τους. Η λέξη «clan-παιδί» υποδηλώνει αυτούς ακριβώς τους στενούς δεσμούς. Πολλές από τις σκωτικές πατριές ανάγουν την καταγωγή τους σε θρύλους, έχουν δηλαδή μια θρυλική καταγωγή. Από τις σκωτικές πατριές αρκετές έχουν αρχηγούς, μερικές όμως όχι. Τα μέλη της ίδιας πατριάς (clan) χρησιμοποιούν τον ίδιο θυρεό και τα ίδια διακριτικά χρώματα που αποτυπώνονται και στα ρούχα τους. Πρόκειται για τα γνωστά μας υφάσματα με τα πολύχρωμα τετράγωνα σχέδια τα οποία ονομάζονται «tartan». Δηλαδή κάθε πατριά έχει τα δικά της διακριτικά «tartans». Επίσης, η γη κάθε σκωτικής πατριάς διακρίνεται από τη γη των άλλων πατριών και προστατεύεται από τους άνδρες της πατριάς οι οποίοι είναι όλοι εξοικειωμένοι στα όπλα. Ακόμα και οι γυναίκες των σκωτικών πατριών ήταν εξοικειωμένες στη χρήση των όπλων και αρκετά χειραφετημένες.
Στη Μάνη η κοινωνική οργάνωση στηριζόταν επίσης στις ένοπλες αγροτικές πατριές που αποτελούνταν από ανθρώπους που είχαν απώτερη κοινή καταγωγή και διατηρούσαν στενούς δεσμούς μεταξύ τους με στόχο την αλληλοπροστασία και την αυξημένη ένοπλη δύναμη. Το κάθε γένος-πατριά βίωνε την ελευθερία του και εξασφάλιζε την προστασία των μελών του αν χρειαζόταν με τα όπλα. Οι ισχυρότερες πατριές ονομάζονταν «μεγαλογεννήτες» ή «Νυκλιάνοι». Κατ’ άλλους οι πρώτοι «Νυκλιάνοι» προέρχονταν από την μεσαιωνική περιοχή «Νύκλι». Κατ’ άλλους το «Νύκλι» έχει πάρει τ’ όνομα του από τον βάϊλο και πρωτοστράτορα των Φράγκων του Δεσποτάτου του Μωρέως, Nicolas de St Omer, έναν πολύ ισχυρό και πλούσιο Φράγκο άρχοντα του οποίου τα ανάκτορα στη Θήβα ήταν περιώνυμα και εντυπωσιακά. Οι υπόλοιποι Μανιάτες ονομάζονταν αχαμνόμεροι ή φαμέλιοι και ήταν υπό την προστασία αλλά και στην υπηρεσία των Νυκλιάνων. Όφειλαν δε να δουλεύουν τα κτήματα τους και να συνεκστρατεύουν με αυτούς. Δεν είχαν δικαίωμα να κτίζουν πύργους και όφειλαν να κατοικούν σε χαμηλά σπίτια γύρω από τους πύργους των Νυκλιάνων για να ελέγχονται άμεσα από αυτούς. Μια ταπεινή οικογένεια στη Μάνη μπορούσε να ανέλθει στην τάξη των μεγαλογεννητών αν με τα όπλα επικρατούσε μιας ισχυρής οικογένειας της περιοχής. Για τον λόγο αυτό η απόκτηση πολλών αρσενικών παιδιών ήταν μεγάλης σημασίας στη Μάνη, όπου συνηθισμένη ευχή σε νεόνυμφους ήταν ν’ αποκτήσουν εννέα γιους και μια κόρη. Εννέα γιους διότι θα ήταν εννέα μαχητές και μια κόρη για να δώσει στο μέλλον σε κάποιον άλλο μανιάτη εννέα γιους και μια κόρη.
Ένα άλλο κοινό κοινωνικό στοιχείο, είναι οι βίαιες διαμάχες των ισχυρών πατριών που θύμιζαν αληθινούς πολέμους καθώς και ο άγραφος αρχέγονος νόμος της βεντέτας. «Feud» στη Σκωτία, «γδικιωμός» στη Μάνη. Η βεντέτα ήταν ισχυρότατος και γενικά αποδεκτός άγραφος κανόνας απονομής δικαιοσύνης. Την συναντάμε έντονα στη Μεσόγειο, Σαρδηνία, Κορσική, Σικελία, Κρήτη, Μάνη, Αλβανία. Επίσης την συναντάμε στην Αραβική Χερσόνησο. Εκτός από τις περιοχές αυτές, έντονα παρουσιάζεται και στη Σκωτία.
Οι κύριες αιτίες για να ενεργοποιηθεί ο νόμος του κύκλου του αίματος και στη Σκωτία και στη Μάνη, ήταν, η αρπαγή της γης, η αρπαγή γυναικών, η προσβολή της τιμής της πατριάς. Στη Μάνη, επιπλέον, και το «ξαρμάτωμα» που ισοδυναμούσε με γελοιοποίηση.
Θα αναφερθώ σε δυο από τις ιστορικότερες βεντέτες (feud) στη Σκωτία.
Μια από τις πιο ιστορικές βεντέτες ήταν εκείνη μεταξύ των πατριών Gunn και Heith τον 15ο αιώνα και το ιστορικό της οποίας έχει ως εξής: Μια ημέρα που έλειπε από τον πύργο του ένας από τους αρχηγούς της πατριάς των Gunn, άνθρωποι από την πατριά των Heith προσπάθησαν ν’ απαγάγουν την ωραία κόρη του σκοτώνοντας και αρκετούς ανθρώπους του πύργου. Η κοπέλα μεταφέρθηκε στο κάστρο των Heith, εκεί πήδηξε από έναν πύργο στο κενό και σκοτώθηκε. Οι Gunn έπρεπε να πάρουν εκδίκηση. Έγιναν δυο μάχες μεταξύ Gunn και Heith, οι οποίες υπήρξαν αιματηρότατες αλλά χωρίς τελικό νικητή. Έτσι, οι πατριές αποφάσισαν σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο, μια συγκεκριμένη ημέρα και ώρα να συναντηθούν 12 άλογα με τους αναβάτες τους από κάθε πλευρά και να αγωνιστούν μέχρι θανάτου και να παύσει μετά από αυτή την ομαδική μονομαχία ,η βεντέτα, όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα. Την συγκεκριμένη ημέρα και ώρα έφθασαν στο σημείο που είχε καθοριστεί οι 12 ιππείς των Gunn και 12 άλογα των Heith με 2 ιππείς πάνω στο καθένα, δηλαδή 24 μαχητές. Μπροστά σ’ αυτή την παρασπονδία, οι μαχητές των Gunn θα μπορούσαν και να καταγγείλουν την αντίπαλη πατριά και να αποχωρήσουν, όμως έδωσαν μάχη και υπέκυψαν όλοι.
Λίγο χρόνο μετά, σε μια πολίχνη της Σκωτίας ένας από τους άρχοντες των Gunn που είχε γλυτώσει από τις συμπλοκές, σκότωσε τον αρχηγό της αντίπαλης πατριάς των Heith και τον πρωτότοκο γιο του.
Μια άλλη βεντέτα που κράτησε για αιώνες ήταν εκείνη των οικογενειών Mc Donalds και Cambell. Οι Mc Donalds είχαν διώξει τους Vikings από την Σκωτία και είχαν το φωτοστέφανο των ηρώων, αυτό όμως τους έκανε απείθαρχους και ατίθασους. Οι Cambell, μεγάλη επίσης οικογένεια των Highlands ήταν αντίπαλοι τους και φρόντιζαν να είναι πάντα νομιμόφρονες προς την κάθε εξουσία. Τον 17ο αιώνα, ο γενικός εισαγγελέας του Εδιμβούργου εκμεταλλεύτηκε αυτή την βεντέτα και έπεισε έναν αξιωματικό του στρατού από την πατριά των Cambell να εξοντώσει τον αρχηγό της πατριάς των απείθαρχων Mc Donalds. Αυτό δεν επετεύχθη αλλά πολλοί άνθρωποι από την πατριά των Mc Donalds έχασαν τη ζωή τους.
Στη Μάνη όταν δυο οικογένειες μεγαλογεννητών από το ίδιο χωριό έριζαν για το ποια από τις δυο θα κυριαρχούσε είχαμε ακριβώς τα ίδια γεγονότα, δηλαδή μια βεντέτα που έπαιρνε τη μορφή ενός μικρού πολέμου. Πολλές φορές κτυπούσαν οι καμπάνες των εκκλησιών, δίνοντας έναν επίσημο χαρακτήρα στην έναρξη των εχθροπραξιών. Τότε οι άνθρωποι έφευγαν από τα χωράφια τους και πήγαιναν προς τους πύργους των αντίπαλων πατριών να προετοιμαστούν για τη σύγκρουση. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια μια βεντέτας, οι γυναίκες των αντιμαχόμενων, δεν κινδύνευαν. Δεν αληθεύει όμως αυτό. Από το ημερολόγιο του γιατρού του 18ου αιώνα Παπαδάκη αποδεικνύεται το αντίθετο διότι βλέπουμε μεταξύ των τραυματισμένων και γυναίκες, γιατί και αυτές μετείχαν ενεργά στις συγκρούσεις. Τις περισσότερες φορές η βεντέτα στη Μάνη είχε το στοιχείο της προσωπικής αντεκδίκησης για έναν φόνο που έγινε και προσέβαλε ολόκληρη την πατριά. Ο θύτης έπρεπε να πληρώσει με το αίμα του και μάλιστα από τους στενούς συγγενείς του θύματος. Αν ο θύτης δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί, π.χ. διότι έφυγε από τη Μάνη, έπρεπε να πληρώσει με το αίμα του ο κάλλιστος ή ο αρχηγός της πατριάς. Δηλαδή, το συμβούλιο των αρχηγών της πατριάς που ονομαζόνταν «γεροντική» αποφάσιζε ποιος από την πλευρά του δράστη έπρεπε να πληρώσει. Έτσι ο κύκλος του αίματος ήταν δύσκολο να κλείσει και έκλεινε μόνο με την χρηματική αποζημίωση της οικογένειας του θύματος ή με την αδελφοποίηση των δυο οικογενειών, όπου ο δράστης αναλάμβανε την προστασία και τη διατροφή των ανηλίκων τέκνων του θύματος.
Είχε πάρει τέτοια έκταση η βεντέτα στη Μάνη, ώστε ο μανιάτης ποιητής Νικήτας Νηφάκος την περιγράφει ανάγλυφα μ’ ένα τετράστιχο του:
αν αποθάνει και κανείς
ασκώτοτος τον κλαίσι
ασκώτοτο,αρμάτωτο
αγδίκιωτο τον λέσι
Ένα άλλο κοινό στοιχείο που παρουσιάζεται στη Σκωτία και στη Μάνη είναι η πειρατεία η οποία εμφανίζεται σε έξαρση κατά τον 18ο αιώνα και στις δυο περιοχές.
Στη Σκωτία αυτό συμβαίνει μετά την ήττα και την καταδίωξη των οπαδών του Bοnnie Prince Charlie που επεδίωξε την άνοδο του στο θρόνο της Μεγάλης Βρετανίας. Μετά την ήττα του Bonnie Prince Charlie, οι διώξεις των οπαδών του έλαβαν την μορφή της εθνοκάθαρσης, όπως θα λέγαμε με σύγχρονους όρους και πολλοί από αυτούς κατέφυγαν στην πειρατεία. Ένας από τους πλέον διάσημους Σκώτους πειρατές ήταν ο Peter Lyle ο οποίος αφού ασπάσθηκε το Ισλάμ, έγινε και ναύαρχος πειρατικού ναυτικού της Τρίπολης (Μπαρμπαριάς).
Ένας άλλος διάσημος ναυτικός από την Σκωτία ήταν ο John Paul Jones, ο οποίος πολέμησε στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας με τους Αμερικανούς και θεωρείται ήρωας γι’ αυτούς και πατέρας του αμερικανικού ναυτικού, ενώ για τους Άγγλους υπήρξε έμπορος σκλάβων και πειρατής.
Στην Μάνη διάσημοι πειρατές ήταν ο Νικολός Σάσσαρης από τα Σασσαριάνικα, ο τρόμος της ανατολικής Μεσογείου, ο οποίος σκοτώθηκε σε μια σύγκρουση στη Μαύρη Θάλασσα με τρία τουρκικά πλοία. Η γυναίκα του κάθε φορά που αυτός έβγαινε για να ληστέψει εμπορικά πλοία, τον περίμενε με αγωνία στην παραλία μπροστά στον πύργο του να γυρίσει. Όταν την τελευταία φορά είδε το πλοίο του να επιστρέφει χωρίς αυτόν, μετά από εκείνο το μοιραίο ταξίδι, συνέθεσε ένα μοιρολόι για να τον κλάψει καταλήγοντας ότι με τη ζωή που έκανε, αυτό θα ήταν το τέλος του. Ένας άλλος διάσημος Μανιάτης πειρατής ήταν ο Μπάλιαρης. Αυτός εφάρμοζε άλλες τεχνικές. Είχε τη βάση του σε μια σπηλιά στη βραχώδη περιοχή της Αρεόπολης και από εκεί με το μονοκυάλι του παρατηρούσε τη θάλασσα. Αν έβλεπε εμπορικό πλοίο και εκτιμούσε ότι μπορούσε να το καταλάβει έστελνε ταχύπλοες βάρκες με πειρατές να το προφθάσουν. Αν πάλι υπήρχε τρικυμία οδηγούσε με φανάρια τα κινδυνεύοντα πλοία προς τα βράχια της περιοχής και αφού επετύγχανε να εξοκείλουν αυτά, λήστευε με την ησυχία του ανθρώπους και εμπορεύματα.
Από την πειρατεία των Μανιατών δεν εξαιρούνταν ούτε οι ελληνικοί τόποι. Υπέφεραν ιδιαίτερα τα νησιά του Αιγαίου, τα Κύθηρα, ακόμη και η ισχυρή Ύδρα.
Όπως ήταν φυσικό κοινωνίες οργανωμένες σε ένοπλες πατριές των οποίων τα μέλη άντρες και γυναίκες ήταν εξοικειωμένοι στην ένοπλη βία είτε ως αμυνόμενοι είτε ως επιτιθέμενοι ήταν φυσικό να ρέπουν προς τα στρατιωτικά επαγγέλματα. Έτσι, οι Σκώτοι έχουν διακριθεί στον βρετανικό στρατό, οι δε Μανιάτες στον ελληνικό.
Ο διάσημος και πολύ γνωστός πίνακας, μιας γυναίκας ζωγράφου, της λαίδης Butler με τίτλο: «The Royal Skotts Grey» που απεικονίζει την επέλαση του σκωτικού ιππικού στη μάχη του Waterloo αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα απεικόνισης της σκωτικής τόλμης και ανδρείας. Δυστυχώς δεν έχουμε ανάλογα εικαστικά δείγματα για τη μανιάτικη ανδρεία. Ελάχιστοι μόνο πίνακες υπάρχουν και μερικά χαρακτικά. Αντίθετα υπάρχουν τραγούδια που επαινούν την μαχητικότητα της Μάνης όπως το δημοτικό «Τι έχουν της Μάνης τα βουνά μωρέ Αράπη» και «το όγδοο Σύνταγμα περνά, είναι της Μάνης τα παιδιά».
Η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη που ασχολείται με την καλύτερη δυνατή διαβίωση των ανθρώπων. Σε τόπους, όπως η Σκωτία και η Μάνη, πρωταρχική αξία έχει η ίδια η επιβίωση. Επιπλέον, η δύναμη και ο πλούτος πρέπει να φαίνονται από τον όγκο και το ύψος των οικοδομημάτων. Για τον λόγο αυτό συναντάμε μεγάλο αριθμό κάστρων και πύργων στην Σκωτία και στη Μάνη.
Πύργος στη Σκωτία (αριστερά) και Πύργος στην Κοίτα Μέσα Μάνης (δεξιά).
Τα κύρια αμυντικά χαρακτηριστικά των πύργων είναι το μεγάλο τους ύψος, οι περιμετρικοί πυργίσκοι, απ’ όπου κατοπτεύεται η όλη γύρω περιοχή, οι ισχυρές πύλες και η προστασία τους.
Στην Σκωτία οι πύργοι έχουν συνήθως μεγαλύτερες διαστάσεις από εκείνους της Μάνης. Συχνά συνδυάζονται και με άλλα κτήρια ,ενώ τα παράθυρα τους, είναι μεγάλα, λόγω της περιορισμένης ηλιοφάνειας.
Οχυρωμένο συγκρότημα στη Σκωτία.
Στην Μάνη σπανιότερα οι πολεμόπυργοι συνδυάζονται και με άλλα κτήρια και τα παράθυρα είναι μικρά, πολλές φορές φραγμένα με «πετρομάχους» ώστε να εμποδίζονται οι «χωσίες», δηλαδή οι ενέδρες.
Παράλληλα, όμως, οι πετρομάχοι βοηθούν στην καλύτερη άμυνα του πύργου και όσων ζητούν την προστασία του. Ασφαλώς και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες συναντάμε παρόμοια αρχιτεκτονικά αμυντικά στοιχεία στους πύργους. Δεν τα συναντάμε όμως στους πύργους άλλων χωρών εκτός Ευρώπης, όπως π.χ. στην Υεμένη με τους ψηλόκορμους πύργους και στη Ζανζιβάρη.
Στη Σκωτία όπως και στη Μάνη, όπως άλλωστε και σε όλες τις χώρες του κόσμου το εμπόριο για να αναπτυχθεί χρειάζεται δρόμους για την εύκολη και γρήγορη μετάβαση των προϊόντων από τον έναν τόπο στον άλλο και όπου υπάρχουν βαθιές πτυχώσεις του εδάφους ή ρέματα ή ποταμοί, χρειάζονται γέφυρες.
Γέφυρα Παλιά Καρδαμύλη στη Μεσσηνιακή Μάνη (αριστερά) και Λιθόκτιστη τοξωτή γέφυρα «Hermitage Bridge»-Σκωτία (δεξιά).
Στην Σκωτία τα κυριότερα προϊόντα ήταν τα υφάσματα, το ουίσκι, τα συντηρημένα φρούτα και τα ασημένια κοσμήματα.
Στην Μάνη, πέρα από τα άλλα αγροτικά προϊόντα το λάδι αποτελούσε τον μανιάτικο χρυσό. Το μανιάτικο λάδι ήταν περιζήτητο στην υπόλοιπη Ευρώπη και το διακινούσαν κυρίως Γάλλοι και Γερμανοί, ενώ τα παστά ορτύκια αποτελούσαν μια σημαντική πρόσοδο ιδιαίτερα για τη Μέσα Μάνη.
Οι πτυχώσεις του εδάφους υποχρέωναν τους κατοίκους να κατασκευάζουν γεφύρια, μονότοξα ή με περισσότερα τόξα, έργα θαυμάσια των γεφυροποιών με τα οποία διευκολύνονταν η επικοινωνία μεταξύ διαφόρων τόπων. Το τόξο αποτελούσε εφεύρεση της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και από εκεί διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη και κατόπιν σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Τέλος, αξίζει να αναφερθούν οι ξερολιθιές, οι οποίες και στη Σκωτία περιγράφονται με την ίδια ακριβώς έννοια (dry stones constructions). Φυσικά σ’ ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν κατασκευές με ξερολιθιές. Με τόση πυκνότητα όμως συναντώνται μόνο στη Μάνη, στις Κυκλάδες και στη Σκωτία. Οι ξερολιθιές είναι πολύ σημαντικά έργα τοιχοποιίας. Με αυτές χωρίζουν σε ιδιόκτητες εκτάσεις ενώ συγκρατούν και τα χώματα δημιουργώντας βαθμίδες, όπου το έδαφος δεν είναι επίπεδο. Έχουν μήκος συνήθως πολλά χιλιόμετρα. Αν σκεφθεί κανείς πόσος ανθρώπινος κόπος χρειάζεται να συγκεντρωθούν όλοι αυτοί οι αμέτρητοι λίθοι και να τοποθετηθούν με τον κατάλληλο τρόπο, αντιλαμβάνεται πόσο σεβάσμια μνημεία είναι. Πολλές απ’ αυτές τις ξερολιθιές, αριθμούν ηλικία αρκετών αιώνων.
Τι είναι αυτό λοιπόν που κάνει αυτούς τους δυο τόπους «Σκωτία-Μάνη» να έχουν τόσες ομοιότητες σε κοινωνική οργάνωση, έθιμα και αρχιτεκτονικά μνημεία;
Τι είναι αυτό που κάνει τη Σκωτία τη Μάνη του Βορρά και τη Μάνη τη Σκωτία του Νότου;
Η απάντηση είναι η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού ο οποίος ξεκινά από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, προχωρεί στον ρωμαϊκό, αναδιαμορφώνεται τον Μεσαίωνα, κάνει ένα μεγάλο άλμα με την αναγέννηση, προχωρά στον διαφωτισμό και μετά στη βιομηχανική επανάσταση και τη σύγχρονη εποχή.
Αυτός ο πολιτισμός βασίζεται σε κοινές αξίες, πολιτιστικές, κοινωνικές και φιλοσοφικές οι οποίες του δίνουν ομοιογένεια και αντοχή στο χρόνο.